Togaraútgerðasaga í Ólafsfirði um miðja síðustu öld

Nágrannabyggðarlög Siglufjörður,Sauðárkrókur, Ólafsfjörður,Dalvík og Húsavík sátu hjá við úthlutun nýsköpunartogaranna árið 1946. það stafaði þó ekki af áhugaleysi, miklu fremur af því að að á þessum stöðum voru  hafnaraðstæður með þeim hætti, að kalla mátti frágangsök að reyna þar útgerð

Þegar kom fram undir miðjan 6. áratuginn var hafnagerð komin vel á veg í öllum þessum plássum, og þá varð togaraútgerð fýsilegri kostur en áður .  Forráðamenn byggðarlaganna vildu og flest vinna að bæta atvinnuástandið og sættu lag, er útgerðarfyrirtæki á sunnanverðu landinu gáfust upp á togaraútgerð þar. Haustið 1954 hófst atburðarás, sem lýst er hér að neðan hvernig til tókst í sögu togaraútgerð á miðri síðustu öld í Ólafsfirði.

Haustið 1954 tjáði Magnús Jónsson alþingismaður Ásgrími Hartmannssyni bæjarstjóra í Ólafsfirði að til stæði að selja togarann Keflvíking og benti á að hugsanlega gætu Ólafsfirðingar keypt skipið og ráðið bót á atvinnuleysinu í bænum. Ásgrímur kynti upplýsingar þingmannsins á bæjarstjórnafundi 19 Nóvember og þar var kosin þriggja manna nefnd til að kanna málið nánar. Nefndarmenn héldu þegar í stað suður á land til þess að vinna að framgangi málsins.  þar kom þó strax í ljós að af kaupunum yrð örugglega ekki vegna þess að Keflvíkingar vildu fá sjö miljónir fyrir togarann og í raun óvíst hvort af sölu skipsins yrði.  Aftur á móti komust Ólafsfirðingarnir fljótlega að því að til stæði að selja Vestmannaeyjatogarann Vilborgu Herjólfsdóttur fyrir 5,6 miljónir með veiðafærum.  Nefndarmenn ræddu við eigendur skipsins og eining könnuðu þeir hugsanlega aðstoð ríkisins með viðræðum viðalþingismenn og ríkisstjórn.

Ólafsfirðingum var vel tekið en þó fengust ekki efndarleg svör á þeim stutta tíma sem þeir stoppuðu syðra.  skýrt kom samt fram að frekast yrði um ríkisaðstoð að ræða ef tveir eða fleiri þéttbýlistaðir niðra sameinuðust um togarakaupin.  þannig greindu þremeningarnir bæjarstjórn frá ferð sinni og var þeirra álit á þann veg að skynsamlegast væri að kaupa togaran með öðrum.   Bæjarstjórn fól nefndinni að kanna undirtektir í nálægum bæjum.

Ólafsfirðingar reyndu fyrst að fá nágranna sína á Dalvík til liðs við sig,en þeir reyndust ekki hafa áhuga á fyrirtækinu.  þá tóku stjórnvöld frumkvæði í málinu.  við þessa ákvörðun Dalvíkinga var sýnt að málið tæki lengri tíma og varð þá úr að ríkissjóður keypti togarann til þess að hann gengi Norðlendingum ekki úr greipum.  Í upphafi árs 1955 boðuðu stjórnvöld fulltrúa frá Ólafsfirði,Sauðárkróki, og Húsavík suður til viðræna um togarakaupin. Niðurstaða þeirra funda varð á þá leið að ríkisstjórnin bauð bæjunum þremur togarann til kaups sameiginlega á þan hátt að hlutafélag yrði stofnað með deildum í bæjunum og það keypti skipið,jafnframt var bæjarfélögunum gert að ábyrgjast söluverðið gagnvart ríkissjóði með sjálfskuldarábyrgð. Val framkvæmdarstjóra útgerðarinnar var bundið samþykki ríkisstjórnar og átti hún að kjósa annan endurskoðanda félagsins.  Söluverðið var 5,7 miljónir króna.  Að þessu gengu fulltrúar bæjarfélaganna.  Af stöðunum var Ólafsfjörður minnstur en mestur útgerðarbær, Húsavík þar fast á eftir en Sauðárkrókur minnst háður sjáfarútvegi, þó útgerð þaðan væri vaxandi.

Ríkisstjórnin setti það skilyrði fyrir sölu togarans að útgerðarfélag Akureyringa annaðist útgerð hans, og að því urðu kaupendur að ganga.  Nýtt fyrirtæki, Norðlendingur h.f" var stofnað um útgerðina og var stjórn þess skipuð fulltrúum bæjarfélaganna þriggja, en Úgerðarfélag Akureyringa sæi um reksturinn.  Togarinn hlaut nafnið Norðlendingur og fór í fyrstu veiðiferðina á vegum nýrra eigenda26.Apríl 1955.  Útgerð skipsins reyndist sveitafélögunum þremur þó síður en svo sú heillarþúfa, sem forráðamenn þeirra höfðu vænst.   Hún gekk alla tíð á           afturfótunum, og 1960 var Norðlendingur hf. lýstur gjaldþrota og togarinn seldur Útgerðarfélagi Akureyringa.

Norðlendingsævintýrið, eins og það var stundum kallað, var af sumum haft sem dæmi um það, hve illa gat tekist til um útgerð á vegum opinberra aðila.   þegar á allt er liti, virðist það þó hafa skipt litlu máli, að togarinn var í eigu sveitafélaga og átti að leggja upp á stöðunum þremur til skiptis.  það sem hér virðist hafa riðið baggamuninn var, að illa var staðið að undirbúningi málsins, einkunn af hálfu ríkisvaldsins.   Enn togarinn getur í sjálfu sér orðið til bóta í atvinnulífi þriggja staða, og vitaskuld á það ekki að skipta máli, hvort hluthafar í útgerðinni eru þrjú sveitafélög eða þrír eða fleiri einstaklingar, það sem máli skiptir er, að sómasamlega sé staðið að útgerðinni, skipið sé gottog vel búið.áhöfn samhent og dugandi, afli vel og skili góðum fiski á land.  Ef þessar forsendur eru fyrir hendi, á fátt að geta farið úrskeiðis, svo fremi sem aflinn á annað borð seljist við sæmilegt verð.

Enn þessar forsendur voru ekki fyrir hendi í útgerð Norðlendings, og því fór sem fór. Stjórnvöld virðist hafa óttast í upphafi , að togstreita gæti myndast á milli Sauðkrækinga ,Ólafsfirðinga og Húsavík, ef þeir ættu sjálfir að sjá um reksturinn, auk þess sem það gæti reynst óhentugt að skipta honum í þrjá staði.  þá væri betra að fela útgerðina starfandi togarafélagi, sem gæti miðlað af reynslu og þekkingu og boðið upp á samnýtingu á ýmsum veigamiklum rekstrarþáttum og aðstoðað við sölu aflans.

Þetta sjónarmið hlaut að virðast skynsamlegt, en annmarkarnir voru margir. Í fyrsta lagi var útgerð togarans frá Akureyri fjarlæg eigendunum.  þeir fengu ekki tækifæri til að fylgjast með rekstrinum frá degi til dags og gátu í raun lítil afskipti haft að honum.  Í öðru lægi skipti það vafalaust einnig máli,að rekstur Útgerðarfélags Akureyringa gekk ylla um þetta leiti, og það var engan vegin vel í stakk búið til að taka að sér útgerð fyrir aðra.  kom það og í ljós,að þegar rekstur fyrirtækjanna var loks aðskilin um áramótin 1958-1959 og Norðlendingur hf. fékk sérstakan framkvæmdarstjóra ,fór allt að ganga betur.  Þá urðu skuldir og annar fortíðarvandi fyrirtækinu hins vegar að falli.  Í þessu viðfangi ber einnig að hafa í huga,að útgerð togarans Norðlendings hófst á slæmum tíma. togaraútgerð komin í öldudal um allt land er skipið kom norður og fyrirtæki með öfluga bakhjarla börðust í bökkum.  Af þeim sökum var kannski aldrei von til þess,að Norðlendingur hf.gæti borið sig.

Loks er þess að geta að togarinn Norðlendingur ÓF.4 var ekkert happafley. Ástand skipsins var slæmt, er það kom norður,alltaf gekk illa að manna það,og það varð fyrir ýmsum óhöppum á þessum árum,strandaði m,a.við Færeyjar árið 1960,og ýmiss konar bilanir voru tíðar.  Eigendurnir gátu þannig vart orðið óheppnari með skip, og útgerðarfélagi Akureyringa varð Norðlendingur eða Hrímbakur eins og hann hét eftir að hann fluttist til Akureyrar, engin búhnykkur.  Frá Akureyri var hann gerður út í rúm tvö ár, en lá annars við bryggju eða við festar á pollinum bæjarbúum til lítils yndisauka.    Árið 1966 var hann fluttur út að Krossanesi, og þar lá hann fram í Nóvember það ár.  þá slitnaði hann upp og rak stjórnlaus upp í fjöru í Sandgerðisbót.  Á leiðinni steytti hann á skeri og laskaðist,og í fjörunni sleit hann sæsímastreinginn til Svalbarðseyrar.   Í Sandgerðisbótinni lá skipið,uns það var selt í brotajárn og dregið til skotlands í Desember.